ΑΡΧΑΙΑ 2012 ΘΕΜΑ:
http://www.minedu.gov.gr/publications/docs2012/them_arx_kat_c_hmer_no_1206.pdf
ΑΡΧΑΙ 2012 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
http://www.minedu.gov.gr/publications/docs2012/them_arx_kat_c_hmer_no_1206.pdf
ΑΡΧΑΙ 2012 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ:
Α1.Πραγματικά η ηθική αρετή έχει σχέση με την ευχαρίστηση και τη δυσαρέσκεια·δηλαδή για την ευχαρίστηση κάνουμε τα τιποτένια,εξαιτίας όμως της δυσαρέσκειας απέχουμε από τα όμορφα.Γι΄ αυτό πρέπει να έχουμε πάρει από τη νεανική ηλικία εκείνη την αγωγή, όπως λέει ο Πλάτωνας, που θα μας κάνει να χαιρόμαστε και να λυπόμαστε με όσα πρέπει· γιατί αυτή είναι η σωστή παιδεία. Πρέπει, λοιπόν, να μην πούμε μόνο γενικά ότι η αρετή είναι ένα μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα, αλλά και τι λογής έξη είναι. Πρέπει, λοιπόν, να πούμε ότι η αρετή κάνει και το ίδιο το πράγμα να φτάσει στην πιο καλή του κατάσταση και το βοηθάει να εκτελέσει με σωστό τρόπο το έργο του, για παράδειγμα η αρετή του ματιού κάνει αξιόλογο το μάτι και το έργο του· γιατί με την αρετή του ματιού βλέπουμε καλά. Με όμοιο τρόπο η αρετή του αλόγου κάνει τον ίππο αξιόλογο και ικανό να τρέχει και να φέρει τον επιβάτη και να αντιμετωπίζει τον εχθρό.Αν, λοιπόν, αυτό έχει έτσι σε όλα τα πράγματα, και η αρετή του ανθρώπου ίσως είναι συνήθεια λόγω της οποίας ο άνθρωπος γίνεται καλός και λόγω της οποίας θα εκτελέσει με το σωστό τρόπο το έργο που είναι προορισμένο γι΄ αυτόν.
Β1.Ο Αριστοτέλης διατυπώνει τη θέση ότι τα ευχάριστα ή δυσάρεστα συναισθήματα που συνοδεύουν τις πράξεις μας αποτελούν το κριτήριο ότι έχουν διαμορφωθεί μέσα μας τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας. Όταν λοιπόν κάνουμε ενάρετες πράξεις και εξαιτίας αυτών αισθανόμαστε ευχαρίστηση, αυτό σημαίνει ότι η αρετή αποτελεί μόνιμο χαρακτηριστικό μας. Γι αυτό η τέτοιου είδους ηδονή αποτελεί αγαθό για το οποίο δεν πρέπει να αδιαφορούμε. Άλλωστε αυτή είναι και η επιβράβευση για τις ηθικές πράξεις μας.Από την άλλη, η λύπη που αισθανόμαστε,όταν πράττουμε ενάρετα, αποδεικνύει ότι δεν έχουμε κάνει κτήμα μας την αρετή,δεν είμαστε ενάρετοι, αλλά ακόλαστοι.Για να αποδείξει τη θέση αυτή ο φιλόσοφος χρησιμοποιεί τα ακόλουθα παραδείγματα:
1ο παράδειγμα («ὁ μὲν γὰρ ἀπεχόμενος… ἀκόλαστος»): αν κάποιος κρατιέται μακριά από τις σωματικές ηδονές και αυτό του προκαλεί ευχάριστα συναισθήματα,τότε έχει αποκτήσει ένα μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα του και είναι σώφρων, ενώ αν σε κάποιον η αποχή αυτή προκαλεί δυσάρεστα συναισθήματα, τότε έχει διαμορφώσει ένα άλλο μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα του και είναι ακόλαστος.Επομένως, δεν αρκεί να απέχει κανείς από τις σωματικές ηδονές για ναχαρακτηρίζεται σώφρων. Τον χαρακτηρισμό αυτόν τον δικαιούται μόνο εάν η αποχή αυτή του προκαλεί ευχάριστα συναισθήματα.
Για να γίνει πιο κατανοητό το παράδειγμα,καλό είναι να διευκρινιστούν τα εξής:
1ο παράδειγμα («ὁ μὲν γὰρ ἀπεχόμενος… ἀκόλαστος»): αν κάποιος κρατιέται μακριά από τις σωματικές ηδονές και αυτό του προκαλεί ευχάριστα συναισθήματα,τότε έχει αποκτήσει ένα μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα του και είναι σώφρων, ενώ αν σε κάποιον η αποχή αυτή προκαλεί δυσάρεστα συναισθήματα, τότε έχει διαμορφώσει ένα άλλο μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα του και είναι ακόλαστος.Επομένως, δεν αρκεί να απέχει κανείς από τις σωματικές ηδονές για ναχαρακτηρίζεται σώφρων. Τον χαρακτηρισμό αυτόν τον δικαιούται μόνο εάν η αποχή αυτή του προκαλεί ευχάριστα συναισθήματα.
Για να γίνει πιο κατανοητό το παράδειγμα,καλό είναι να διευκρινιστούν τα εξής:
- «ἡδονή»: είναι το ευχάριστο συναίσθημα, η ηθική ικανοποίηση, η ανώτερη ηδονή που ολοκληρώνει τον άνθρωπο και δεν προκαλείται από σωματικό ερέθισμα. Για το ευχάριστο συναίσθημα που προκαλείται από σωματικό ερέθισμα, ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί τον όρο «σωματικαὶ ἡδοναί»,
- όταν ο Αριστοτέλης μιλά για αποχή από τις σωματικές ηδονές («ἀπεχόμενος τῶν σωματικῶν ἡδονῶν»), δεν εννοεί την πλήρη αποχή από αυτές, αλλά την αποχή από τις υπερβολικές σωματικές ηδονές, την έμμετρη απόλαυσή τους. Η πλήρης αποχή είναι κατά το φιλόσοφο κακία και αναίσθητος αυτός που απέχει πλήρως από αυτές.
2ο παράδειγμα («καὶ ὁ μὲν ὑπομένων …δειλός»): αν κάποιος υπομένει τους κινδύνους της μάχης ή τις αντιξοότητες της ζωής και αυτό του προκαλεί ευχάριστα ή τουλάχιστον όχι δυσάρεστα συναισθήματα,τότε έχει αποκτήσει ένα μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα του και είναι ανδρείος.Αν όμως υπομένει τους κινδύνους με δυσαρέσκεια, τότε έχει διαμορφώσει ένα άλλο μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα του και είναι δειλός.
Ας διευκρινίσουμε τώρα τους εξής όρους:
Ας διευκρινίσουμε τώρα τους εξής όρους:
Β2
«έξις»:
Η λέξη αυτή ετυμολογικά ερμηνεύεται ως εξής: παράγεται από το θέμα του μέλλοντα του ρήματος «ἔχω» και συγκεκριμένα από το σεχ- < hεχ- < ἑχ + την παραγωγική κατάληξη –σις, η οποία δηλώνει ενέργεια.
Αρχική σημασία της λέξης είναι το να κατέχει κανείς συνέχεια κάτι που έχει αποκτήσει.
Για τον Αριστοτέλη η λέξη απέκτησε ηθικό περιεχόμενο: είναι τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας, που αποκτιούνται με την επίμονη άσκηση και επανάληψη κάποιων ενεργειών. Οι «ἕξεις»είναι ένα από τα «γινόμενα ἐν τῇ ψυχῇ».Τα άλλα δύο είναι τα πάθη και οι δυνάμεις.Πάθη (πχ. επιθυμία, οργή, φόβος, χαρά,φιλία, μίσος) είναι όσα έχουν ως αποτέλεσμα την ευχαρίστηση ή τη δυσαρέσκεια. Οι δυνάμεις είναι οι δυνατότητες συμμετοχής στα πάθη, οι οποίες δεν αρκούν από μόνες τους για να χαρακτηριστεί κάποιος καλός ή κακός. Τα μόνιμα αυτά στοιχεία αποκτιούνται με την επανάληψη μιας πράξης, που συνιστά την έξη.
Σήμερα η λέξη έχει αποκτήσει ψυχολογικό περιεχόμενο και είναι η συνήθεια ως αποτέλεσμα επανάληψης, μάθησης ή συνεχούς επίδρασης του ίδιου παράγοντα.
Αρχική σημασία της λέξης είναι το να κατέχει κανείς συνέχεια κάτι που έχει αποκτήσει.
Για τον Αριστοτέλη η λέξη απέκτησε ηθικό περιεχόμενο: είναι τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας, που αποκτιούνται με την επίμονη άσκηση και επανάληψη κάποιων ενεργειών. Οι «ἕξεις»είναι ένα από τα «γινόμενα ἐν τῇ ψυχῇ».Τα άλλα δύο είναι τα πάθη και οι δυνάμεις.Πάθη (πχ. επιθυμία, οργή, φόβος, χαρά,φιλία, μίσος) είναι όσα έχουν ως αποτέλεσμα την ευχαρίστηση ή τη δυσαρέσκεια. Οι δυνάμεις είναι οι δυνατότητες συμμετοχής στα πάθη, οι οποίες δεν αρκούν από μόνες τους για να χαρακτηριστεί κάποιος καλός ή κακός. Τα μόνιμα αυτά στοιχεία αποκτιούνται με την επανάληψη μιας πράξης, που συνιστά την έξη.
Σήμερα η λέξη έχει αποκτήσει ψυχολογικό περιεχόμενο και είναι η συνήθεια ως αποτέλεσμα επανάληψης, μάθησης ή συνεχούς επίδρασης του ίδιου παράγοντα.
αρετή:
Προκειμένου να προσδιοριστεί το περιεχόμενο του όρου «ἀρετή», όπως έχει διδάξει σε άλλο έργο του ο Αριστοτέλης, πρέπει να καθοριστεί:
α) το προσεχές γένος της (genus proximum), δηλαδή το πλησιέστερο σύνολο στο οποίο εντάσσεται και
β) η ειδοποιός διαφορά της (specifica differentia),δηλαδή το ιδιαίτερο γνώρισμα με το οποίο η αρετή διακρίνεται από τις ομογενείς της έννοιες.
Έτσι, για να φτάσει στον καθορισμό του προσεχούς γένους αναφέρει, όπως ήδη έχουμε δει και στην προηγούμενη ενότητα, ότι η αρετή ανήκει στα «ἐν τῇ ψυχῇ γινόμενα, πάθη, δυνάμεις,ἕξεις». Πάθη ονομάζει την επιθυμία, την οργή, το φόβο, το θάρρος, το φθόνο, τη χαρά, τη φιλία, το μίσος, τον πόθο, τη ζήλεια, την ευσπλαχνία, όσα δηλαδή ακολουθούνται από ευχαρίστηση ή δυσαρέσκεια. Η αρετή δεν ανήκει στα πάθη, διότι αυτά αποτελούν:
α) βιολογικές ιδιότητες του ανθρώπου, που υπάρχουν ήδη μέσα μας από τη φύση. Επομένως, δεν μπορεί κανείς να μας επαινέσει ή να μας κατηγορήσει, επειδή τα έχουμε και τα αισθανόμαστε.
β) «άλογες παρορμήσεις της ψυχής», που δεν χαρακτηρίζουν ακόμα τον άνθρωπο καλό ή κακό, ενώ η αρετή είναι αποτέλεσμα θέλησης και συνειδητής επιλογής που προκύπτει έπειτα από ώριμη σκέψη. Τα πάθη θα ήταν ασήμαντα, αν κάθε άτομο δεν ήταν επίσης προικισμένο από τη φύση, με τη δυνατότητα (δύναμη)συμμετοχής σε αυτά.
Η αρετή δεν ανήκει ούτε στις δυνάμεις, που είναι η δυνατότητα, η ικανότητα να αισθανόμαστε τα πάθη. Δεν μπορεί ούτε και σ’ αυτή την περίπτωση να μας χαρακτηρίσει κάποιος καλούς ή κακούς, επειδή μπορούμε να τα αισθανόμαστε. Μπορούμε να χαρακτηριστούμε καλοί ή κακοί ανάλογα με το αν κρατάμε σωστή ή όχι στάση απέναντι στα πάθη, αν δηλαδή ακολουθούμε το δρόμο της μεσότητας(σ’ αυτό τον όρο, όμως, θα γίνει αναφορά στις επόμενες ενότητες). Από τα παραπάνω λοιπόν, προκύπτει ότι το προσεχές γένος της αρετής είναι οι έξεις - δηλαδή ο χαρακτήρας που διαμορφώνει ο άνθρωπος με την στάση που επιλέγει απέναντι στα πάθη - οι οποίες όπως έχουμε αναφέρει σε προηγούμενες ενότητες, είναι αποτέλεσμα επαναλαμβανόμενων ενεργειών και η ποιότητά τους εξαρτάται από την ποιότητα των ενεργειών μας. Άρα δεν αρκεί να χαρακτηρίζουμε τις αρετές έξεις, αφού αυτές διακρίνονται σε καλές και κακές,αλλά να βρούμε το ιδιαίτερο εκείνο γνώρισμα, την ειδοποιό διαφορά που τις διαφοροποιεί από τις άλλες έξεις.
Για τον Αριστοτέλη, λοιπόν, η ειδοποιός διαφορά που κάνει μια έξη αρετή είναι:
α) να κάνει κάθε πράγμα που την έχει(«αὐτό»), είτε αυτό είναι άνθρωπος είτε ζώο είτε πράγμα, να βρίσκεται στην τέλεια κατάστασή του και
β) να το βοηθά να εκτελεί με σωστό τρόπο το έργο για το οποίο είναι προορισμένο από τη φύση.
Οι θετικές συνέπειες της αρετής στο χαρακτήρα και στο έργο όλων των όντων, που τη διαφοροποιούν ποιοτικά από τις άλλες έξεις, υπογραμμίζονται με την επαναλαμβανόμενη χρήση του επιρρήματος «εὖ» και του επιθέτου«ἀγαθός».
Σκόπιμο κρίνεται σ’ αυτό το σημείο να μιλήσουμε για την έννοια με την οποία χρησιμοποιείται εδώ ο όρος«ἀρετή». Ο Αριστοτέλης δεν της αποδίδει καθαρά ηθικό περιεχόμενο, αλλά τη θεωρεί ως οποιαδήποτε θετική ικανότητα ή ιδιότητα που υπάρχει σε μεγάλο βαθμό.Συνώνυμά της μπορούν να θεωρηθούν η υπεροχή, η ανωτερότητα, το προτέρημα.
α) το προσεχές γένος της (genus proximum), δηλαδή το πλησιέστερο σύνολο στο οποίο εντάσσεται και
β) η ειδοποιός διαφορά της (specifica differentia),δηλαδή το ιδιαίτερο γνώρισμα με το οποίο η αρετή διακρίνεται από τις ομογενείς της έννοιες.
Έτσι, για να φτάσει στον καθορισμό του προσεχούς γένους αναφέρει, όπως ήδη έχουμε δει και στην προηγούμενη ενότητα, ότι η αρετή ανήκει στα «ἐν τῇ ψυχῇ γινόμενα, πάθη, δυνάμεις,ἕξεις». Πάθη ονομάζει την επιθυμία, την οργή, το φόβο, το θάρρος, το φθόνο, τη χαρά, τη φιλία, το μίσος, τον πόθο, τη ζήλεια, την ευσπλαχνία, όσα δηλαδή ακολουθούνται από ευχαρίστηση ή δυσαρέσκεια. Η αρετή δεν ανήκει στα πάθη, διότι αυτά αποτελούν:
α) βιολογικές ιδιότητες του ανθρώπου, που υπάρχουν ήδη μέσα μας από τη φύση. Επομένως, δεν μπορεί κανείς να μας επαινέσει ή να μας κατηγορήσει, επειδή τα έχουμε και τα αισθανόμαστε.
β) «άλογες παρορμήσεις της ψυχής», που δεν χαρακτηρίζουν ακόμα τον άνθρωπο καλό ή κακό, ενώ η αρετή είναι αποτέλεσμα θέλησης και συνειδητής επιλογής που προκύπτει έπειτα από ώριμη σκέψη. Τα πάθη θα ήταν ασήμαντα, αν κάθε άτομο δεν ήταν επίσης προικισμένο από τη φύση, με τη δυνατότητα (δύναμη)συμμετοχής σε αυτά.
Η αρετή δεν ανήκει ούτε στις δυνάμεις, που είναι η δυνατότητα, η ικανότητα να αισθανόμαστε τα πάθη. Δεν μπορεί ούτε και σ’ αυτή την περίπτωση να μας χαρακτηρίσει κάποιος καλούς ή κακούς, επειδή μπορούμε να τα αισθανόμαστε. Μπορούμε να χαρακτηριστούμε καλοί ή κακοί ανάλογα με το αν κρατάμε σωστή ή όχι στάση απέναντι στα πάθη, αν δηλαδή ακολουθούμε το δρόμο της μεσότητας(σ’ αυτό τον όρο, όμως, θα γίνει αναφορά στις επόμενες ενότητες). Από τα παραπάνω λοιπόν, προκύπτει ότι το προσεχές γένος της αρετής είναι οι έξεις - δηλαδή ο χαρακτήρας που διαμορφώνει ο άνθρωπος με την στάση που επιλέγει απέναντι στα πάθη - οι οποίες όπως έχουμε αναφέρει σε προηγούμενες ενότητες, είναι αποτέλεσμα επαναλαμβανόμενων ενεργειών και η ποιότητά τους εξαρτάται από την ποιότητα των ενεργειών μας. Άρα δεν αρκεί να χαρακτηρίζουμε τις αρετές έξεις, αφού αυτές διακρίνονται σε καλές και κακές,αλλά να βρούμε το ιδιαίτερο εκείνο γνώρισμα, την ειδοποιό διαφορά που τις διαφοροποιεί από τις άλλες έξεις.
Για τον Αριστοτέλη, λοιπόν, η ειδοποιός διαφορά που κάνει μια έξη αρετή είναι:
α) να κάνει κάθε πράγμα που την έχει(«αὐτό»), είτε αυτό είναι άνθρωπος είτε ζώο είτε πράγμα, να βρίσκεται στην τέλεια κατάστασή του και
β) να το βοηθά να εκτελεί με σωστό τρόπο το έργο για το οποίο είναι προορισμένο από τη φύση.
Οι θετικές συνέπειες της αρετής στο χαρακτήρα και στο έργο όλων των όντων, που τη διαφοροποιούν ποιοτικά από τις άλλες έξεις, υπογραμμίζονται με την επαναλαμβανόμενη χρήση του επιρρήματος «εὖ» και του επιθέτου«ἀγαθός».
Σκόπιμο κρίνεται σ’ αυτό το σημείο να μιλήσουμε για την έννοια με την οποία χρησιμοποιείται εδώ ο όρος«ἀρετή». Ο Αριστοτέλης δεν της αποδίδει καθαρά ηθικό περιεχόμενο, αλλά τη θεωρεί ως οποιαδήποτε θετική ικανότητα ή ιδιότητα που υπάρχει σε μεγάλο βαθμό.Συνώνυμά της μπορούν να θεωρηθούν η υπεροχή, η ανωτερότητα, το προτέρημα.
«τὸ ἔργον αὐτοῦ»:
βασική αντίληψη του Αριστοτέλη είναι ότι «ἡ φύσις οὐδὲν ποιεῖ μάτην» (= η φύση τίποτα δεν κάνει μάταια, χωρίς λόγο).Αυτό σημαίνει ότι η «φύσις» ανέθεσε,κατά τον Αριστοτέλη, σε καθετί σ’ αυτόν τον κόσμο ένα «ἔργον», ένα συγκεκριμένο προορισμό. Όταν επιτελεστεί αυτό το έργο, τότε το ον φτάνει στο τέλος, στην τελειοποίησή του, στην επίτευξη του στόχου του (τελεολογική αντίληψη).Υπάρχει, λοιπόν «ἔργον» του οφθαλμού,«ἔργον» του ίππου, «ἔργον» του ανθρώπου,«ἔργον» του χεριού και «ἔργον» του ποδιού. Σε άλλο σημείο στα «Ἠθικὰ Νικομάχεια» ο Αριστοτέλης θα μιλήσει για το «ἔργον» που επιτελεί ο κάθε επιμέρους «τεχνίτης» (αθλητής,αγαλματοποιός, κιθαριστής), παράλληλα με το «ἔργον» του ανθρώπου, που είναι«ψυχῆς ἐνέργεια κατὰ λόγον ἢ μὴ ἄνευ λόγου», όπως αναφέρεται και σε σχόλιο του σχολικού μας βιβλίου.
Β3.σελ.141 σχολικό εγχειρίδιο «Είκοσι χρόνια έμεινε...να σωθεί η αλήθεια;»
Β4
σχεδόν ἕξεων
αχάριστος χαίρων
ασήμαντος σημεīον
ενδεής δεῖ
πρόφαση φησίν
διαμονή μεῖναι
άρτιος ἀρετὴ
τελεσίδικος ἀποτελεῖ
δημαγωγός ἦχθαί
καταδρομικό δραμεῖν
Γ.Αδίδακτο κείμενο
Θουκυδίδου Ἱστοριῶν VII, 61
Γ1.Άνδρες στρατιώτες των Αθηναίων και των άλλων συμμάχων, ο μελλοντικός αγώνας για τη σωτηρία και την πατρίδα θα είναι το ίδιο κοινός για όλους ανεξαιρέτως όχι λιγότερο για τον καθένα από ό,τι για τους εχθρούς·διότι, αν νικήσουμε τώρα με τα πλοία είναι δυνατόν σε κάποιον να ξαναδεί την ιδιαίτερη πόλη του που υπάρχει κάπου.Και δεν πρέπει να στενοχωριέστε ούτε να παθαίνετε αυτό ακριβώς που (παθαίνουν)οι πιο άπειροι από τους ανθρώπους, οι οποίοι ,όταν αποτύχουν στους πρώτους αγώνες, έπειτα φοβούνται για πάντα ότι θα πάθουν παρόμοιες συμφορές. Αλλά και όσοι από τους Αθηναίους είστε παρόντες,οι οποίοι ήδη είστε έμπειροι πολλών πολέμων και όσοι από τους συμμάχους οι οποίοι πάντα πολεμάτε μαζί μας, θυμηθείτε τα απροσδόκητα που συμβαίνουν στους πολέμους.
Γ2.
ἀγῶνας
ναῦ
αἷσπερ
προτέροις
σφαλεῖσι
κράτει
ἐφορᾶν
πείσεται
σχοίην
ἐμνήσθησαν
Γ3α.
στρατιῶται:ονοματικός ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη « Ἄνδρες»
τῳ:δοτική προσωπική στο απρόσωπο ρήμα«ἔστι »
ἀθυμεῖν:τελικό απρέμφατο, υποκείμενο στο απρόσωπο« χρή»
τῶν ἀνθρώπων: ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός ως γενική διαιρετική στο « oἱ ἀπειρότατοι»
ταῖς ξυμφοραῖς: ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός ως δοτική αντικειμενική στο « ὁμοίαν»
τῶν παραλόγων: αντικείμενο στο ρήμα «μνήσθητε»
Γ4
Ὁ Νικίας εἶπεν, εἰ κρατήσειαν/σαιενταῖς ναυσίν, εἶναι τῳ τὴν ὑπάρχουσάν που οἰκείαν πόλιν ἐπιδεῖν
Ὁ Νικίας εἶπεν, τι ειἰ κρατήσειαν/σαιενταῖς ναυσίν, εἴη τῳ τὴν ὑπάρχουσάν που οἰκείαν πόλιν ἐπιδεῖν
ΚΑΛΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ!